Lại chuyện phong bì: “Thôi, nữa mà”

Hầu hết doanh nghiệp cho rằng họ là nạn nhân, cũng là tác nhân gây tham nhũng. Hình thức tham nhũng phổ biến là hối lộ dưới dạng phong bì cảm ơn, mời cơm, mời đi du lịch…

Đó là thông tin trong đợt khảo sát về hiện trạng tham nhũng trong khu vực doanh nghiệp được Phòng Thương mại và công nghiệp VN cùng Thanh tra Chính phủ công bố, trên cơ sở khảo sát 270 doanh nghiệp, bảy cuộc thảo luận nhóm và 12 cuộc phỏng vấn doanh nghiệp, hiệp hội…

Ngày 4/4, Phòng Thương mại và công nghiệp VN (VCCI) cùng Thanh tra Chính phủ đã công bố kết quả nghiên cứu hiện trạng tham nhũng trong khu vực doanh nghiệp (DN) VN.

Nghiên cứu này được thực hiện qua bảng câu hỏi trực tiếp với 270 DN, bảy cuộc thảo luận nhóm và 12 cuộc phỏng vấn sâu các DN, hiệp hội, cán bộ nhà nước, hầu hết DN nhận thấy họ vừa là nạn nhân vừa là tác nhân gây ra tham nhũng.

Hình thức tham nhũng phổ biến nhất là hối lộ dưới dạng phong bì cảm ơn, mời cơm, chiêu đãi… Có 40% DN được khảo sát cho biết các khoản chi phí không chính thức chiếm khoảng 1% trong tổng số chi phí hằng năm, 13% cho rằng chiếm tới hơn 5% tổng chi phí.

Có đến 80% DN được hỏi cho rằng tham nhũng có tác động không tốt tới sự phát triển của DN, họ luôn phải nghĩ cách đối phó cơ chế xin – cho để tìm lối thoát, làm tăng chi phí hoạt động kinh doanh. Báo cáo cũng chỉ ra tham nhũng làm suy giảm niềm tin của các thành viên trong xã hội với bộ máy công quyền, làm trì trệ sự phát triển của xã hội.

Theo ông Ngô Mạnh Hùng – cục phó Cục Chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ), hiện VN còn rất thiếu số liệu, bằng chứng để đánh giá thực trạng tham nhũng nói chung và trong khối DN nói riêng.

“Thông tin chủ yếu có từ hệ thống báo cáo, nhưng chỉ thể hiện phần nổi của tình hình, còn thực trạng đang chìm ở dưới thì báo cáo không giải quyết được mà phải giải quyết qua các điều tra xã hội học hoặc nghiên cứu” – ông Hùng nói.

Ông Nguyễn Ngọc Anh, chuyên gia nghiên cứu, cho biết ở Đà Nẵng gần 100% DN tự làm thủ tục đăng ký kinh doanh, nhưng ở nơi khác tỉ lệ này ít hơn nhiều. Hơn một nửa DN được khảo sát nói họ không nắm rõ quy định về trình tự và thủ tục, gần một nửa còn lại cho rằng quy trình, thủ tục phức tạp, phiền hà nên họ tìm đến với dịch vụ tư vấn để tiết kiệm thời gian.

Hơn 30% DN được khảo sát khẳng định thuê tư vấn là một cách tiết kiệm chi phí. Có hơn 60% DN được khảo sát nói thủ tục đăng ký kinh doanh hiện nay đơn giản, minh bạch hơn và thời gian giải quyết nhanh hơn, nhưng có tới 63% DN nhận định “hệ thống giấy phép chuyên ngành phức tạp, không minh bạch là một trong những nguyên nhân gây ra tham nhũng ở VN hiện nay”.

Trong lĩnh vực cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và các thủ tục đất đai khác, chỉ có 31% DN đồng ý là thủ tục hiện thời thuận tiện hơn cho DN. Với việc cấp và phân bổ đất, hơn một nửa DN than phiền thủ tục cho thuê, giao đất, cấp đất rất phức tạp và gần 40% cho rằng phải có mối quan hệ quen biết mới được giao đất, cấp đất.

Đủ loại lót tay, bồi dưỡng

Nghiên cứu cho thấy chi phí không chính thức mà DN chi cho các cơ quan vệ sinh an toàn thực phẩm, tài nguyên – môi trường, bảo hiểm xã hội và tiêu chuẩn – chất lượng – đo lường được ghi nhận là ít hoặc rất ít. Ngược lại, hơn 10% DN cho biết chi phí cho các cơ quan như thuế, hải quan và quản lý thị trường là nhiều hay thậm chí rất nhiều.

Theo kết quả nghiên cứu, mối quan hệ giữa DN và các đơn vị cung cấp điện, nước cũng có cơ hội tham nhũng vì các đơn vị này có độc quyền nhất định: 8,55% DN cho biết ngoài thanh toán theo hóa đơn, họ phải trả thêm chi phí không chính thức cho DN cung cấp điện; với DN cung cấp nước cũng có đến 4,1% DN phải trả thêm chi phí.

Dù Chính phủ đã triển khai một số chương trình hỗ trợ DN vay vốn để đầu tư sản xuất kinh doanh, nhưng hơn một nửa DN cho biết cần phải có chi phí bồi dưỡng cán bộ tín dụng mới tiếp cận được nguồn vốn này, hơn 60% cho rằng phải có quan hệ với ngân hàng hoặc cán bộ tín dụng.

Trong hoạt động cung cấp hàng hóa/dịch vụ cho DN nhà nước, gần 50% đồng ý với nhận định gửi quà biếu cho cán bộ phụ trách đấu thầu là phổ biến.

Kết quả nghiên cứu nhận định tỉ lệ chi phí không chính thức chiếm không quá cao so với tổng chi phí hằng năm của DN, nhưng điều đáng báo động là việc đưa phong bì cảm ơn, mời cơm, mời đi du lịch… là rất phổ biến.

Tham nhũng cũng xuất hiện trong quan hệ giữa DN với DN ở lĩnh vực vay vốn ngân hàng, đấu thầu lựa chọn nhà cung cấp… Kết quả nghiên cứu cho thấy khoản “lại quả” mà DN trích lại cho đối tác phần lớn là dưới 5% giá trị hợp đồng, một số trường hợp cao hơn 10%. Mức lại quả trong ngành dịch vụ cao hơn sản xuất và thương mại.

Về nguyên nhân, đến 87% DN đồng ý với nhận định pháp luật vẫn tồn tại kẽ hở cho nạn tham nhũng phát triển, 75% cho là việc thực thi pháp luật chưa được tốt và chính điều này khiến tham nhũng lan tràn. Thậm chí có trường hợp cán bộ giải quyết thủ tục chủ động gợi ý DN đưa quà biếu, phong bì để giải quyết công việc cho DN, nhất là trong các lĩnh vực liên quan đến đất đai, ngân hàng, đăng ký kinh doanh…

Nhưng nhiều DN cũng nói chính người dân và DN chưa tích cực tham gia chống tham nhũng, 85% cho rằng văn hóa kinh doanh dựa trên quan hệ là nguyên nhân khiến nạn tham nhũng khó có thể bị xóa bỏ hoàn toàn.

Khoảng 2/3 DN cho rằng mức lương thấp của cán bộ nhà nước là một trong những nguyên nhân gây tham nhũng trong khu vực nhà nước.

Các tác giả của báo cáo đưa ra các khuyến nghị: cần tăng thu nhập hợp pháp cho các cán bộ nhà nước, các cá nhân; tăng cường sự vững mạnh của thể chế chính trị; thúc đẩy đạo đức và chuẩn mực xã hội và tăng cường tính nghiêm minh của chế tài xử phạt.