LTS: Trong một xã hội không ngừng vận động, sự mâu thuẫn về tư duy,quan điểm sống hoặc lối mòn văn hóa giữa các thế hệ, các nhóm người làkhông thể tránh khỏi. Trong loạt bài viết này, Tuần Việt Nam cùng mổ xẻvăn hóa “kính lão đắc thọ”, hay “tôi già tôi có quyền”, trong đó có”quyền” áp đặt, đòi hỏi, nghĩ hộ làm hộ người trẻ. Điều đó còn phù hợpvới xã hội hiện nay không. Kính mời độc giả cùng chia sẻ.
“Con ăn gì nào?” “Gì cũng được mẹ ạ.” “Thế con uống gì” “Gì cũng được ạ”
Tình cờ một mẩu hội thoại ngắn của hai mẹ con ở quầy bán đồ ăn nhanhtrong siêu thị thu hút sự chú ý của tôi, khi ấy đang đứng xếp hàng phíasau. Sẽ chẳng có gì đặc biệt nếu như “cậu bé” trong câu chuyện mới chỉkhoảng tầm…20 tuổi. Tôi giật mình nhận ra rằng “Gì cũng được ạ”, “Thế nào cũng được” là một câu trả lời mà tôi nghe thấy nhiều từ những bạn trẻ mà tôi hay tiếp xúc kể từ khi trở về Việt Nam.
Đến mức độ, tôi có cảm giác rằng với một số những cô cậu học trò vàvới cả nhiều bạn trẻ thanh niên tầm tuổi tôi, “thế nào cũng được ạ” trởthành một câu trả lời quen thuộc cho mọi câu hỏi. Nó luôn được bật ranhanh như thể một phản xạ được rèn luyện từ lâu.
Nhiều người sẽ nghĩ, điều đó chẳng có gì đáng để bàn vì đôi khi đóchỉ là biểu hiện của một người dễ tính, xuề xoà; nhưng ở một góc nhìnkhác: biểu hiện này cũng rất có thể là kết quả của một thời gian dài, ýthức tranh biện- phản biện hay kỹ năng bày tỏ ý kiến cá nhân đã bị triệttiêu rất sớm ngay từ môi trường gia đình.
Với ảnh hưởng sâu đậm của nền văn hoá đặc trưng của dân tộc, quyềnđược đưa ra ý kiến- được phản biện ý kiến của người dưới với người trênluôn là một vấn đề đặc biệt nhạy cảm và ít được nói đến. Nhiều khi ýkiến riêng của người trẻ đưa ra thường bị quy chụp là thiếu lễ độ, lễphép, là “trứng khôn hơn vịt”. Ẩn sâu trong tiềm thức của người Việt, lẽphải luôn thuộc về những người lớn tuổi hơn, nhiều kinh nghiệm hơn.Nghiễm nhiên, quyền quyết định luôn thuộc về bề trên, còn lớp trẻ thì“biết gì mà nói”. Thói quen tôn trọng và hỏi ý kiến của trẻ ngay từnhững năm tháng đầu đời đã bị xem nhẹ và tiếp diễn trong suốt quá trìnhtrưởng thành.
Thêm vào đó, các nhà trường truyền thống của Việt Nam, nơi thầy côluôn đưa ra những câu trả lời được cho là chuẩn mực cho những câu hỏi,những vấn đề… thay vì học trò được quyền có những câu trả lời của riêngmình đã góp phần đáng kể nhấn chìm ý thức tư duy độc lập của học sinh.Tư tưởng “văn mẫu – bài mẫu – quan điểm mẫu” đã tạo những lớp đồng phụctư duy tẻ nhạt của những tâm hồn trẻ: Cám luôn luôn là ác, và Tấm rấtchi là hiền…Tuyệt nhiên không có khoảng trống cho bất kỳ sự khác biệtnào.
Như một hệ quả tất yếu, dần dần hình thành một lớp thế hệ công dânkhông-có-chính-kiến, không có những ý kiến riêng của riêng mình về mộtvấn đề nào đó dù nhỏ hay lớn. Là mầm mống cho một lối sống thờ ơ, hờihợt và dài lâu hình thành sự vô cảm đáng sợ ở một bộ phận giới trẻ hiệnnay, nhởn nhơ trước bạo lực và ngoảnh mặt trước bất công.
Cha mẹ Việt Nam “quyết” hộ conmọi vấn đề, từ chọn ngành nghề học hành đến hôn nhân gia đình. Ảnh: cảnhtuyển sinh đại học năm 2016
Kinh nghiệm thường được coi là vốn quý, là tinh hoa của những thángnăm trải nghiệm cá nhân, đươc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tuynhiên, kiến thức lại là vô bờ và không ngừng lớn rộng thêm từng ngày,trong khi kinh nghiệm thì lại luôn có hạn sử dụng và không phải luônđúng trong mọi trường hợp. Hạn sử dụng của kinh nghiệm có xu hướng càngngày càng bị rút ngắn lại trong bối cảnh thế giới đổi thay ngày mộtnhanh hơn như hiện nay. Một ví dụ dễ quan sát nhất đó là sự lấn át lẫnxung đột của chủ nghĩa kinh nghiệm các bà mẹ chồng với các nàng dâu hiệnđại trong nuôi dạy con cái.
Sự áp đặt của người lớn đôi khi sẽ chỉ kìm hãm tư duy độc lập củangười trẻ, và đó là lý do của thế hệ “những em bé tuổi 30” như chúng tađôi khi có thể quan sát đâu đó như hiện nay –mà thủ phạm chính là sự lấnát về tư duy, sự bó hẹp về những sự lựa chọn trong thời gian dài củagia đình – bố mẹ, thầy cô và xã hội.
Phải chăng đó là một sự bất bình đẳng giữa các thế hệ? Phải chăng đólà một góc cạnh chưa hợp lý của những tư tưởng “khôn đâu tới trẻ, khoẻđâu tới già” vẫn đang lan truyền biết bao đời nay?
Thay vì định hướng, và chỉ dẫn, người lớn không nên sử dụng quá bừabãi quyền phủ quyết của mình để quyết định thay – sống thay luôn cuộcsống của những người trẻ. Bởi lẽ, mâu thuẫn là động lực của sự pháttriển, triệt tiêu mâu thuẫn một cách bất hợp lý cũng sẽ triệt tiêu luônsự phát triển không chỉ của một hay vài thế hệ, mà còn là của đất nước.Nói một cách hài hước, “quyền đươc cãi” là một quyền mà có lẽ mà phầnđông người Việt trẻ bị tước đoạt một cách bất hợp lý nhất và có hệ thốngnhất.
Một trong những kỹ năng quan trọng mà giáo dục gia đình (parenting)cần phải làm được đó là dạy được cho trẻ kỹ năng bày tỏ ý kiến ngay từnhững tháng năm đầu đời. Đã đến lúc xã hội phải có một góc nhìn cởi mởhơn , không phải cái gì có trước, cái gì lâu đời hơn thì sẽ là bất biến,là chân lý mãi mãi.
Là một câu chuyện vui nhưng hoàn toàn có thật, thường trong các buổigiới thiệu về công ty cho các nhân viên mới được tuyển dụng, tôi thườngnửa đùa nửa thật nói “Ngoài các quyền lợi thông thường ở các công tykhác như lương – thưởng, ở đây, các bạn còn có một quyền đặc biệt đó là“Quyền được cãi” –quyền được phản biện để bảo vệ ý kiến của mình mộtcách chính đáng và xây dựng trước cấp trên và đồng nghiệp. Không có ýtưởng nào là luôn luôn đúng hay là tốt nhất, bởi sẽ luôn có những ýtưởng tốt hơn”.
Theo Vietnamnet
